Sefa Yürükel yazdı…
Ticaret savaşları, tarih boyunca yalnızca ikili ilişkileri değil, aynı zamanda küresel sistemleri ve dengeleri kökten değiştirebilecek etkiler yaratmıştır. 2025 yılı itibarıyla ABD’nin Çin ve Avrupa Birliği’ne yönelik gümrük tarifelerini ciddi biçimde artırma kararı, küresel ticaret rejimini sarsmakta ve neoliberal ekonomik düzenin temel taşlarını tehdit etmektedir (IMF, 2024). Bu gelişmeler yalnızca makroekonomik göstergeleri değil, aynı zamanda şirket stratejilerini, yatırım kararlarını ve tüketici davranışlarını da yeniden şekillendirmektedir.
1. ABD’NİN GÜMRÜK POLİTİKALARI: YENİ KORUMACILIK DALGASI
8 Nisan 2025 tarihinde ABD yönetimi, Çin’den ithal edilen yüksek teknoloji, otomotiv ve enerji ekipmanlarına %104 oranında ek gümrük vergisi getirmiştir (NTV, 2025). Bu karar, yalnızca ticari değil, aynı zamanda jeopolitik bir mesaj da taşımaktadır. ABD’nin politikası, tedarik zincirlerini “dost ülkelere” kaydırmayı ve Çin’in küresel ekonomik yükselişine ket vurmayı hedefleyen stratejik bir yönelimin parçasıdır (IMF, 2024; ECB, 2024).
Bu gelişme, Trump dönemiyle başlayan ekonomik milliyetçiliğin Biden sonrası dönemde de yapısal bir eğilim haline geldiğini göstermektedir. Aynı zamanda, bu tür politikaların kısa vadeli siyasi kazanımlar uğruna küresel ekonomi için uzun vadeli maliyetler üretebileceği de görülmektedir (IMF, 2024).
2. ÇİN VE AB’NİN TEPKİLERİ: MİSİLLEME VE BLOKLAŞMA RİSKİ
Çin hükümeti, ABD’nin bu kararına 10 Nisan 2025 itibarıyla yürürlüğe giren %34’lük ek gümrük vergisi ile karşılık vermiştir (Euronews, 2025). Bu karşılık, yalnızca eşit düzeyde ekonomik zarar yaratmakla kalmamış, aynı zamanda “karşılıklı caydırıcılık” mantığına dayalı ticari bir soğuk savaş başlatmıştır. Çin’in özellikle enerji, otomotiv ve tarım ürünlerini hedef alması, ABD ekonomisinin kırılgan noktalarını hedef aldığını göstermektedir.
Benzer şekilde AB de ABD’nin potansiyel olarak Avrupa ürünlerine gümrük tarifesi getirme hazırlıklarına karşı, özellikle tarım, otomotiv ve havacılık sektörlerinde misilleme planlarını gündeme almıştır (Euronews, 2025; BMD, 2025). Bu gelişme, üç büyük ekonomik gücün korumacı bloklara ayrılması riskini ortaya çıkarmaktadır.
3. ENERJİ FİYATLARI VE KÜRESEL TEDARİK ÜZERİNDEKİ ETKİLER
Çin’in, ABD’den ithal edilen ham petrole uyguladığı %10’luk gümrük vergisi, küresel petrol fiyatlarında sert düşüşe neden olmuştur. Brent petrol, gelişmelerin ardından varil başına 64,84 dolara kadar gerileyerek yılın en düşük seviyesini görmüştür (Anka Haber, 2025). Bu düşüş, enerji ihracatçısı ülkeleri olumsuz etkilerken, enerji ithalatçısı ülkeler açısından kısa vadeli bir rahatlama sağlamıştır.
Ancak bu durum, enerji piyasalarında yüksek oynaklık ve fiyat istikrarsızlığına neden olmuş; enerji yatırımlarının ertelenmesine ve küresel tedarik zincirlerinde yeni risk unsurlarının oluşmasına zemin hazırlamıştır (GetMidas, 2025).
4. ENFLASYONİST BASKILAR: YÜKSEK MALİYETLİ TÜKETİM EKONOMİSİ
ABD’nin Çin’den ithal edilen ürünlere yönelik tarifeleri, kısa sürede tüketici fiyatlarına yansımıştır. Özellikle ithalata dayalı ürünlerde (elektronik, otomotiv, tekstil) fiyat artışları hız kazanmış; bu da dar gelirli kesimler üzerinde baskı oluşturmuştur (AA, 2025). IMF’nin (2024) analizine göre, bu tür tarifelerin tüketici fiyat endeksinde %1.2’ye kadar artışa neden olabileceği tahmin edilmektedir.
Ayrıca, AB’de benzer gelişmeler yaşanması durumunda Euro bölgesi içinde dağınık bir şekilde hissedilecek enflasyon baskıları, Avrupa Merkez Bankası’nın faiz politikaları açısından da zorluklar yaratacaktır (ECB, 2024).
5. İŞSİZLİK, ÜRETİM VE RESESYON RİSKİ
Yükselen maliyetler ve azalan dış talep, sanayi üretiminde daralmaya neden olmaktadır. ABD’de özellikle dış pazara yönelik üretim yapan imalat sektörlerinde işten çıkarmalar başlamıştır (İş Bankası, 2025). Çin’de ise ihracat düşüşü ve yatırımların yavaşlaması, büyüme hedeflerini zora sokmaktadır.
Bu gelişmeler, IMF’nin (2024) öngördüğü üzere 2025’in ikinci yarısında küresel bir büyüme yavaşlamasını tetikleyebilir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde sermaye çıkışları ve döviz baskısı artabilir. Bu tablo, 2008 sonrası dönemle karşılaştırıldığında daha sistematik bir resesyon tehlikesi yaratmaktadır.
6. KÜRESEL, EKONOMİK DÜZEN VE JEOPOLİTİK YANSIMALAR
Ticaret savaşları, yalnızca ekonomik bir kriz değil; aynı zamanda küresel düzenin yeniden inşası sürecidir. ABD, Çin ve AB gibi aktörler arasındaki bu gerilimler, sadece ticari değil; siyasi, teknolojik ve stratejik bağlamda da yeni ittifaklar ve ayrışmalar yaratmaktadır.
IMF (2024) ve ECB (2024) gibi kurumlar, mevcut politikaların uzun vadede küresel üretkenliği düşüreceğini ve inovasyonu teşvik eden çok taraflı sistemleri zayıflatacağını öngörmektedir. Bu bağlamda, ticaret anlaşmalarının yeniden tanımlanması ve uluslararası tahkim mekanizmalarının güçlendirilmesi kritik bir gereklilik haline gelmiştir.
7. SONUÇ VE ÖNERİLER
ABD’nin Çin ve AB’ye yönelik gümrük tarifelerini artırması, küresel ticaretin dengelerini bozmuş, enerji ve emtia piyasalarında dalgalanmaları artırmış, enflasyonist baskıları tetiklemiş ve resesyon riskini artırmıştır. Bu gelişmeler, 2025’in küresel ekonomi açısından kırılgan ve öngörülemez bir yıl olacağını göstermektedir.
Politika yapıcıların çok taraflı ticaret mekanizmalarını güçlendirmesi, krizleri fırsata çevirebilecek dijitalleşme ve yeşil dönüşüm projelerine öncelik vermesi ve uluslararası iş birliğini yeniden inşa etmeleri gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Dunya.com. (2025). ABD’den Çin’e yeni tarife: Gümrük vergisini artırdı. Erişim adresi: https://www.dunya.com
NTV. (2025, Nisan 8). ABD’den Çin’e %104 gümrük vergisi kararı. Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr
Euronews Türkçe. (2025, Nisan 4). Çin’den ABD’ye misilleme: Tüm Amerikan mallarının ithalatına yüzde 34 ek gümrük vergisi. Erişim adresi: https://tr.euronews.com
Euronews Türkçe. (2025, Nisan 8). AB’ye üye ülkeler, ABD’ye uygulanacak gümrük vergisinde anlaşmaya yakın. Erişim adresi: https://tr.euronews.com/business/2025/04/08/abye-uye-ulkeler-abdye-uygulanacak-gumruk-vergisinde-anlasmaya-yakin
AA (Anadolu Ajansı). (2025, Nisan 5). Çin’e yönelik yeni tarife artışları, ABD’de enflasyonun artabileceği tartışmalarını beraberinde getirdi. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr
IMF (International Monetary Fund). (2024). World Economic Outlook: Trade Tensions and Global Growth. Washington D.C.: IMF Publications.
GetMidas. (2025, Nisan 4). Petrol, ABD-Çin gerilimleriyle ekside. Erişim adresi: https://www.getmidas.com
Ekonomi İş Bankası. (2025, Şubat). Dış Ticaret ve Ekonomik Gelişmeler Raporu. Türkiye İş Bankası A.Ş.
Erişim adresi: https://ekonomi.isbank.com.tr
Anka Haber. (2025, Nisan 7). Çin’in ABD’ye yeni gümrük tarifeleri sonrası petrol fiyatlarında rekor düşüş. Erişim adresi: https://www.ankahaber.net
Avrupa Merkez Bankası (ECB). (2024). Trade Policy Uncertainty and the Euro Area: A Sector-Level Perspective. ECB Working Paper Series No. 2783.
FirstOnline. (2025, Mart). AB vergileri: Büyük teknoloji sorununa karşı 28 milyar dolarlık karşı hamlelerde birlik arıyor. Erişim adresi: https://www.firstonline.info
BMD (Birleşmiş Markalar Derneği). (2025, Nisan 4). Haftalık Ekonomi ve Dış Ticaret Bülteni. Erişim adresi: https://www.bmd.com.tr
