Dr. Barış Adıbelli yazdı…
Dünya Ukrayna krizine ve Kazakistan’daki gelişmelere odaklanmışken, İran Cumhurbaşkanı Reisi de sessiz sedasız Çarşamba günü Rusya’yı ziyaret etti. İran Cumhurbaşkanının ABD ve NATO ile Ukrayna nedeniyle neredeyse savaşın eşiğine gelen Rusya’yı böyle kritik bir zamanda ziyaret etmesi tüm dünyanın dikkatini de bu ziyarete çekmesine neden olmuştur.
İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin Rusya ziyareti sadece zamanlama açısından önemli değil aynı zamanda da Şangay İşbirliği Örgütü’nün daimi üyesi sıfatıyla İran’ın ilk ziyaretini de gerçekleştirmiş oluyordu. Reisi’nin Putin ile görüşmesinde İran ve Rusya arasındaki ilişkilerin daha da geliştirilmesi masaya yatırılmış, özellikle İran’la Rusya arasındaki ticaret hacminin artırılması her alanda işbirliğinin daha fazla geliştirilmesi ve her şeyden önemlisi ise Çin ile imzalanan 25 yıllık uzun vadeli işbirliği anlaşmasının bir benzerinin Rusya ile de yapılmasının gündeme getirilmesi olmuştur. Ayrıca iki lider uluslararası ve bölgesel gelişmeler hakkında görüş alışverişinde bulunmuşlar. Özellikle de Suriye’deki gelişmeler hakkında ve Suriye’de terörle mücadelede yapılan işbirliğini övmüşlerdir.
İran Cumhurbaşkanı Reisi daha sonra Rusya parlamentosunun alt kanadı Duma’da milletvekillerine hitap etme fırsatı buldu. Milletvekilleri, İran cumhurbaşkanının konuşmasını ayakta alkışladılar. Reisi’nin Duma’da konuşması aslında Rusya’nın da İran’a yönelik bakış açısını ortaya koymaktadır. Kazakistan’da yaşanan gelişmelerden sonra Rusya ve İran, bu tür olası gelişmeler için işbirliğini artırma konusunda da uzlaşmaya vardılar. 2017’de İran da Kazakistan’da yaşananların bir benzerini yaşamıştır. Bu nedenle İran, Avrasya coğrafyasında olası bir Renkli Devrim ya da Arap Baharı benzeri bir girişime karşı oldukça hassastır.
Bu ziyarette diğer bir merak konusu da Kazakistan’da yaşanan olaylardan sonra bir kez daha gündeme gelen Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’ne İran’ın bakışıdır. Yakın gelecekte acaba İran’ın Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’ne olası bir üyeliği mümkün olabilir mi? Bunun cevabı önümüzdeki günlerde daha netleşecek gibi. Ancak böyle bir gelişme başta ABD’yi ve İsrail’i rahatsız edecek gibi.
Yeniden Asya Girişimi ve Türk Devletleri Teşkilatı gibi Avrasya coğrafyasında giderek etkinliğini artıran Türkiye de İran’ın son dönemindeki hareketlerini dikkatle takip etmektedir. Reisi’nin seçilmesinin hemen ardında İran’ın Şanghay İşbirliği Örgütü’ne daimi üye olarak kabul edilmesi, İran’ın Avrasya coğrafyasındaki pozisyonu açısından önemli olduğu kadar Türkiye’nin de bölgedeki çıkarları açısından önemlidir. Bu bağlamda, dengeleme adına Türkiye’nin bölgedeki ana ortaklarından birisi olan Pakistan ile askeri, ticari ve güvenlik ilişkilerini daha da geliştireceği öngörülebilir.
İRAN, RUSYA, ÇİN ARASINDA DENİZ GÜVENLİĞİ TATBİKATI
İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin ziyaretini önemli kılan diğer esas gelişme ise İran, Rusya ve Çin’in bugün (Cuma) Hint Okyanusu’nun kuzeyinde başlayan 2022 Deniz Güvenlik Kuşağı tatbikatıdır. Bu bağlamda, İran’ın Çabahar limanı bu tatbikatın ana merkez üssü olmuştur. Rus donanması da Çabahar limanına demirlemiştir. Geçtiğimiz hafta da İran Dışişleri Bakanı Çin’i ziyaret etmiş burada temaslarda bulunmuştur. Deniz Güvenlik Kuşağı tatbikatı üç ülke arasında 2019 yılında başlamış o günden beri her yıl düzenli olarak bu tatbikatlar yapılagelmiştir. Bu arada her üç ülkenin Şangay İşbirliği Örgütü’nün daimi üyesinin olduğunu da belirtmek gerekir. Aynı zamanda bir diğer Şangay İşbirliği Örgütü daimi üyesi olan Hindistan’ın etki sahası içerisinde böyle bir tatbikatın düzenleniyor olması da dikkat çekicidir. Ayrıca bu tatbikat ABD’nin Hint-Pasifik bölgesine ve stratejisine karşı da büyük bir meydan okumadır. Üç ülke de Amerikan yaptırmalarının mağdurları olarak ABD’ye Hint-Pasifik bölgesinden meydan okumaktadırlar.
Daha dikkat çekicisi ise Putin’in yakın zamanda Hindistan’a yaptığı ziyaret ve buradaki temaslarıdır. Rusya, Hindistan ile gün geçtikçe derinleşen bir ilişki yürütmektedir. İşin ilginç yanı İran’ın da Hindistan’la ilişkileri oldukça iyidir. Hindistan’ın bu noktada önünde iki seçenek var; ya Avrasya blokuna katılacak ya da ABD önderliğinde eski sömürgeci güçlerin oluşturduğu Hint Pasifik Bloku’na katılacak. Hindistan’ın İngiliz sömürgesine karşı verdiği geçmişteki mücadeleyi hatırlayınca Hindistan’ın Avrasya Blokunu seçeceği muhtemeldir.
Burada ilişkileri diğer iki ülkeye göre daha az iyi olan ülke Çin’dir. Ancak Rusya yeni dönemde Çin ile Hindistan’ı birbirine daha yakınlaştırmak istemektedir. Fakat Çin, Hindistan ile ilişkileri geliştirmek yerine bir denge oluşturması amacıyla Pakistan ile ilişkileri daha da derinleştiriyor. Bu işbirliği sürecine Türkiye de destek veriyor. 2020’de Türkiye, Çin-Pakistan ekonomik koridoruna katılmak istediğini bildirmiş, Çin de memnuniyetle karşılamıştı. İran Çin ve Rusya nezdinde diplomatik girişimlerini hızlandırırken Türkiye de sessiz sedasız Dışişleri Bakanının geçtiğimiz günlerde Çin’e gönderdi.
ABD, tüm bu gelişmeleri dikkatle izliyor özellikle Hint-Pasifik bölgesinde Rusya’nın son dönemde attığı adımlardan oldukça rahatsız ve Rusya’yı Asya-Pasifik bölgesinde yakından takip ediyor. Son dönemde ABD ve NATO’nun Ukrayna konusunda ısrarla Rusya’yı Ukrayna meselesinde bir bataklığa çekmek için uğraşması akıllara ABD’nin Rusya’nın dikkatini Asya-Pasifik’ten Avrupa’ya çekerek zaman mı kazanıyor sorusunu getiriyor.
